ÉRITAJ

...afin que grandisse le créole dans le coeur et la raison des Hommes...

BACS CRÉOLES

logo de EritajÉRITAJ, pour la valorisation des langues et cultures créoles

ALPHABÉTISATION

Écrire les créoles en construction

Téléchargez la graphie du GEREC-F standard 2 créole martiniquais

Matjé kréyol Matinik dapré sistenm GEREC-F : Istanda 2 (dépi 2001)

(GEREC-F= Groupe d’Étude et de Recherche en Espace Créolophone et Francophone)

Lison 1: Matjé chak son ou ka tann.

Matjé kréyol chouké adan an sistenm fonolojik, kilédi, sé son ou ka tann, ou dwé matjé. Kidonk fok aprann tout sé son kréyol-la. Chak son ni ansel model matjé*
*Annisof - son [a], [ɛ], épi [ɔ] ki ni 2 model matjé

  • "a" san aksan (balata) é "à" épi aksan (Jàn)
  • "è" épi aksan (bèlè) é san aksan (bel)
  • "ò" épi aksan (tòti) é san aksan (bol)

Pa ni lèt pou ayen, san son, ki pa ka sonnen (fok tann yotout…)

  • Lang Kréyol-la ka sèvi épi 24 let anparmi lalfabé enternasionnal-la [a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, w, y, z] pou doubout tout lalfabé´y.
  • Tini 2 let an mwens ki adan lalfabé fransé a, davwè [q, x] pa ka egzisté nan kréyol-la.
  • Pa ni let "c" ka woulé liyonn nan kréyol. Ou pé sèvi épi´y anni si "h" la dèyè´y, pou fè son "ch", kontel chouval, chimen…
    Mé tini let ispésial anplis : vwayel annen, konsòn kréyol (kilédi son ispésial kréyol).

PENGAD !! Délè, kréyol ka mayé 2 let lalfabé enternasionnal, pou fè 1 let kréyol davwè sé ansel son, kontel "an", "en", "on", "ch", "dj", "tj"…

Sonjé! Pa ni lèt pou ayen, san son, ki pa ka sonnen (fok tann yotout…)

Annou wè si ou konprann bien menm dènié pawol-tala :

Egzersis l°1: Matjé chak son ou ka tann.

Adan sé mo-tala :
"loto", "pat", "vis", "chouval", ou ka tann : l/o/t/o ; p/a/t ; v/i/s ; ch/ou/v/a/l.
Atjelman, téléchajé fich enprimé-a, matjé tout kamo nou ka mandé´w asou´y, kouté é éséyé fè ti egzersis-la ka suiv la. Lè ou ké bout, vréyé travay-la ba-nou asou adres mel-nou a ki adan seksion "Contacts" la. Nou ké korijé´y ek rivréyé´y ba´w tanto, tanto. Bienmèsi.

Téléchajé fichié enprimé "Lison 1 Egzersis 1: Matjé tousa ou ka tann - Lison 2 Egzersis 2 : Vwayel annen" an.


Lison l°2 : Vwayel annen (Voyelles nasales)

Adan sé vwayel kréyol-la tini vwayel anbouch, (son-an ka pasé pa bouch), ek vwayel annen (son-an ka pasé pa nen)

Tini 3 vwayel annen
  1. [ã] kontel : ban, vakans, manman, kann, pannan, zanfan,…
    ""an" : dé let ki mayé pou fè ansel son an kréyol, kidonk ansel vwayel (ek ansel let kreyol).
    -k/an/n = Mo épi 2 silab ek 3 let.
    -v/a/k/an/s = Mo épi 2 silab ek 5 let
    -m/an/m/an = Mo épi 2 silab ek 4 let

  2. [ɛ̃] senkant, pen, venn, tjenbé, tenm, chimen
    "en" : dé let ki mayé pou fè ansel son an kréyol, kidonk ansel vwayel (ek ansel let kreyol).
    -v/en/n = Mo épi 1 silab ek 3 let
    -tj/en/b/é = Mo épi 2 silab ek 4 let
    -ch/i/m/en = Mo épi 2 silab ek 4 let

  3. [ɔ̃] son, vonvon, konkonm, kalson, wondi, yonn…
    ""on" : dé let ki mayé pou fè ansel son an kréyol, kidonk ansel vwayel (ek ansel let kreyol).
    -k/on/k/on/m = Mo épi 2 silab ek 3 let
    -w/on/d/i = Mo épi 2 silab ek 3 let
    -y/on/n = mo épi 1 silab ek 3 let

Egzersis l°2: Vwayel annen

  1. Mofwazé sé fraz-tala an kréyol.
    -La marchande vend des bananes, du rhum, du gingembre et des concombres.
    -L’homme achète des timbres, du jus de canne et de la viande.
  2. Séparé chak son adan sé mo-tala
    kontel "tjanmay-la ka manjé sik" = tj/an/m/ay * - l/a * k/a * m/an/j/é * s/i/k
    -Manzè Jàn ek misié Jan anba marché-a.
    -Yo ka achté sa yo enmen manjé : zannanna, konkonm, pwason, piman.
    -Ladévenn ba konpè Kanna.
    -Bonbon dou, lanmizè pa dou.